Izaskun Urkijo: “Bizkarsoro pelikulak hizkuntza baten heriotzaz egiten du berba, autopsia bat da"

Korrika badator eta, lekukoa Eibarrera iritsi baino lehenago, zenbait ekintza egingo dituzte Korrika Kulturalaren barruan. Besteak beste, hilaren 6an, eguaztenean, 19:00etan, ‘Bizkarsoro’ pelikula emango dute Coliseo antzokian eta, ondoren, Izaskun Urkijo arte zuzendariarekin solasaldia egiteko aukera egongo da. Sarrerak 3 euroan erosi ahal izango dira leihatilan, egunean bertan.

Arkitektura ikasketak egin eta horretan jardun ondoren, Paul anaiaren film laburretan arte zuzendaritza lanak egiten hasi zen Izaskun. ‘Errementari’ pelikularekin luzemetraietara egin zuen salto eta harrezkero zeresana eman duten filmetan aritu da Urkijo, zine munduaren esker ona jasotzeraino : ‘Nora’, ‘Ane’ eta ’20.000 especies de abejas’, besteak beste. Josu Martinezek zuzendutako ‘Bizkarsoro’ da egin duen azken lana eta filma sortzen bizitako esperientzia bereziaren inguruan jardungo du Eibarko ikusleekin.

‘Bizkarsoro’ existitzen ez den toki baten kokatzen da, baina kontatzen diren istorioak bai dira benetakoak, ezta?

Istorioak existitzen ez den Euskal Herriko herri batean kokatzen dira, Bizkarsoron, baina Euskal Herriko edozein herri gerta zitezkeen. Azkeneko mendean gertatzen diren bost istorio dira eta bostak dira euskararen zapalkuntzaren ingurukoak. Josu Martinezek esaten du pelikulak hizkuntza baten heriotzaz egiten duela berba eta autopsia moduko bat dela. Hau da, behin hizkuntza bat hiltzen denean, honek erakutsiko luke zergatik gertatu den hori. Ikusiko da zer gauza gertatu diren hori hala izateko. Hala ere, Josuk esaten du euskara berez mirakulu bat dela eta salbatu egin dela. Baditugu irratia eta telebista euskaraz, euskaraz mintzatu gaitezke, zinea euskaraz egiten dugu, baina orain salbatzeke dagoena euskara jendea dela, euskaraz bizi nahi duen jendea, gazteak batez ere.

Istorioak bost sasoi ezberdinetakoak dira. Kronologikoki aurkezten dira?

Bai. Gertaera batek hurrengoan nola eragiten duen ikusi daiteke, eta denak duela azalpen bat. Lehen istorioa Lehen Mundu Gerran kokatzen da; bigarrena 1920. hamarkadan Frantzian; hirugarrena 1940. hamarkadan, Francoren sasoian; laugarrena 1960. hamarkadan; eta azkena 1980. hamarkadan, ikastolen sorreraren sasoian.

Proposamena herriari aurkeztu zionean herriak oso ondo hartu zuen eta oso gauza polita gertatu zen, herri guztiak hartu zuelako parte

Filma Baigorrin grabatu duzue. Zerk eraman zaituzte hara?

Josu bizkaitarra da, baina Baigorrin bizi da. Berak dio jaso dituen eta kontatu dizkioten istorioetatik sortu duela gidoia, baina ez hortik bakarrik, Baigorrira bizitzera joan zenean bertako jendeak euskaraz mintzatzeko lotsa edo beldurra zuela ikusi zuelako. Hortik tiraka, atzean zeuden istorioak ikertu zituen. Zergatik egon da lotsa eta beldur hori? Agian, baztertuak ez izateko, edo asto baten moduan tratatuak ez izateko. Horrela, han sortu du istorio hau eta bertako jendearekin egin dugu. Josuk bere lanetara hurbilarazteko eta seduzitzeko gaitasuna dauka. Asko bizi du eta egiten dituen lanak benetan interesgarriak dira. Proposamena herriari aurkeztu zionean herriak oso ondo hartu zuen eta oso gauza polita gertatu zen, herri guztiak hartu zuelako parte. Filmean zehar ikusten diren aktore gehienak Baigorri eta ingurukoak dira. Umeak Baigorriko ikastolakoak dira, gazteak Baigorri eta inguruko auzoetakoak dira, eta baita nagusiak ere. Bost urtetan zehar, urtez urte han elkartu gara jende berdinarekin edo antzekoarekin, pelikula bost zatitan grabatu baitugu. Beraz, oso polita izan da urtero-urtero aurpegi berdinak ikustea eta berriro ere aktore berak agertzea hurrengo atalean. Herriko jendea pantaila aurrean agertzeaz gain, lanean ere aritu dira asko. Batzuk produkzioan ibili dira bazkariak edo azpiegiturak prestatzen, beste batzuk arteko taldean egon dira nirekin dekorazioak prestatzen edo gauzak lortzen… Oso jende prestua, langilea eta alaia da, eta oso esperientzia polita izan da. Ikastolako jendearekin lan bat egitea bezalakoa izan da.

Hori bai dela benetako herri-lana!

Benetan horrela izan da. Gainera, normalean, film luze bat egiteko diru asko behar da, milioi eta erdi euro inguru, baina kasu honetan, horrela eginda, bost urtez, zatika, 150.000 euro izan dira guztira. Urtero-urtero laguntzak lortu ezkero, zatika egin dezakezu. Josuk proposatutako esperimentua izan da. Bere sasoian, badirudi Kalabaza Tripontziak horrelako zerbait egin zuela eta Josuk modu hau aukeratu du. Horrek erakusten du herriko jendearekin eta diru gutxirekin zinema egin daitekeela.

Lan egiteko modu horrek badu eragina azken emaitzan?

Aktoreen aldetik demaseko maila dagoela iruditzen zait. Jendeak benetan serio hartzen du, konpromezu handiz, eta demaseko interpretazio-lan politak daude. Jendeak gustuz eta pozik lan egiten duenean, gainera haien herrian, nabaritzen dela uste dut. Nik, adibidez, Josurekin oso gustora egiten dut lan. Zinearen munduan anaiarekin hasi nintzen, Paulekin, eta horrela egiten ikasi nuen, maitasun osoz lan egiten, eta esfortzu handia eginez ere, noski. Azken xehetasuna ere zaintzen duzunez, uste dut hori nabaritzen dela. Bestela ere zaintzen duzu, baina horrela lan eginez bestelako zeresan berezi bat du.

‘Errementari’, ‘Nora’, ‘Ane’, ‘Irati’, ’20.000 especies de abejas’… Zeresana eman duten filmetan egin duzu lan. Begi zorrotza duzu proiektuak aukeratzeko orduan ala ukitzen duzuna urre bihurtzen duzu?

Orain arte, ez dut aukeratzeko aukerarik izan. Orain hasi naiz, pixka bat, proiektu bat gustatzen ez bazait, ezetz esaten. Paulekin hasi nintzen ‘Errementari’ filmarekin. Lehenago, berarekin ere, filma laburrak egin nituen, baina bera laguntzeagatik, ez pentsatzen honetaz biziko nintzenik. ‘Errementari’ etorri zen eta arkitektura utzi nuen denbora batez, baina harrezkero zinemaren munduan jarraitu izan dut. ‘Nora’ eskaini zidaten, ondoren ‘Ane’, ‘Gure oroitzapenak’ Josurekin, ‘Bizkarsoro’ pelikularekin hasi ginen, gero ’20.000 especies de abejas’ eta ‘Sobre todo de noche’ etorri ziren, ‘Irati’ egin nuen tartean (anbientazioaz arduratu nintzen, ekoizle batek arte zuzendaritzan beste pertsona bat egotea nahiago izan zuelako)… Egia da nire proiektu guztiak kalitatezko proiektuak izan direla eta islada izan dutela. Nire aldetik, konpromiso handia hartzen dut beti eta ahal dudan guztia egiten saiatzen naiz nire lana ahalik eta ondoen egiteko.

Batzuetan obsesiboa naiz gauza batzuekin: armonia lortzearekin, adibidez. Lan bakoitza arte-lan ezberdin bat izaten saiatzen naiz

Arte zuzendari moduan baduzu marka edo ikur propiorik?

Proiektu bakoitza ezberdina da. Zerotik hasi behar zara beti. Gero, zuzendariaren edo istorioaren zentzuaren arabera moldatzen zara. Adibidez, ‘Errementari’ ipuin bat zen. Beraz, dena neurriz gainekoa eta asmatua izan zitekeen. Paulek bazekien zer nahi zuen, baina nik eraman behar nuen ideia hori arlo fisikora eta nahi nuena egin nezakeen. “Zenbat gurutze jarriko ditugu hemen?”, esaten zidaten, adibidez. Eta nik: “Zenbat ditugu?”, “30” erantzuten zidaten. “Ba 30 orduan”, nik. Hau da, gauzak neurriz gorakoak izan zitezen nahi nuen beti, ipuin kutsu hori izan zezan. ’20.000 especies de abejas’ pelikulan, dena naturala iruditzea zen bilatzen genuena eta genituen espazioak ez ziren batere naturalak. Etxeak topatu genituen, guztiz hustu genituen, lurra eta leihoak binilatu genituen egurra irudikatzeko, paretak margotu eta enpapelatu genituen, lanparak eta altzairuak diseinatu nituen eta sortu genituen… Baina beste gauza bat behar genuen, hori horrela zegoela iruditzea, modu naturalean, eta hiperrealismoa islatzea. ‘Nora’ pelikulan, bestalde, kutsu inuzenteagoa eman behar genion, koloretsuagoa. ‘Irati’, bere aldetik, historikoagoa da. Beraz, demaseko ikerketa lana egin behar duzu, eta arkitekturako karreran nire irakasleak izan zirenekin berba egin nuen VIII. mendean gauzak nola izan ziren jakitzeko. Orduan, nire zigilua zein den? Inoiz ez dut pentsatzen ikuslearengan. Oso fidela naiz zuzendariarekiko. Asko entzuten diot, zer nahi duen, zer kontatu nahi duen, zer garaitan kokatzen den… horri ematen diot garrantzia handia. Eta baita emozioei ere. Horren arabera diseinatzen dut, eta ahalik eta alderdi gehienak pentsatzen saiatzen naiz. Agian, arkitekturatik natorrelako egiten dut horrela, bertan faktore guztiak hartzen dituzulako kontuan. Gainera, arkitekturan oso gogor lan egiten erakusten dizute, baita sufritzen ere. Batzuetan obsesiboa naiz gauza batzuekin: armonia lortzearekin, adibidez. Lan bakoitza artelan ezberdin bat izaten saiatzen naiz.

Zure lanak zine munduaren esker ona jaso du, hainbat sari jasotzeko izendatua izan zarelako, Goya sarirako besteak beste. ‘Bizkarsoro’ filmak ere jaso ditu esker ona eta sariak (Argia saria, adibidez). Nolako harrera izan du?

Oso polita. Pena da ez dugula banatzaile potente bat. Hori da falta zaiguna, dirua edukitzea filma zabaltzeko, eta ez bakarrik Euskal Herrian. Oso garrantzitsua iruditzen zait Euskal Herrian zabaltzea, noski, baina kanpoan ere ikustea ondo legoke. Akademikoa naiz Espainiako Zine Akademian, pelikula asko ikusten ditut, eta ‘Bizkarsoro’ demaseko kalitatea duen filma dela iruditzen zait. Beraz, pena ematen dit kanpoan ez zabaltzea. Espainian hemen gertatu dena ikustea gustatuko litzaidake. Gainera, Frantzia aldean kokatuta dagoenez, agian errazago hartuko lukete istorioa. Demaseko pelikula da kontatzen duen istorioagatik, kontatzen duen moduagatik, modu humanoan, eta sorkuntza-lan moduan iruditzen zait oso artelan polita dela. Pieza interesgarria da.

‘Bizkarsoro’ filmaren banaketarekin jartzea oso polita da, nire sustraiekin eta lurrarekin lotzen nauelako. Hori da benetan nire egunerokotasuna eta errealitatea

Nola jaso zenuen Goya saria jasotzeko izendatua izana?

Demaseko ilusioa egin zidan. Zure lanari egiten zaion errekonozimendua da. Izendapenak Madrilen harrapatu ninduen, Victor Iriarteren ‘Sobre todo de noche’ filma estreinatu genuelako. Aurkezpenaren hurrengo egunean, Euskal Herrira etorri baino lehen, Prado museora joan nintzen eta, bertako dendan postalak ikusten negoela, mezu pila bat iritsi zitzaizkidan. “Zorionak”, eta abar esaten zuten mezuek. Haien artean Paulen mezu bat zegoen eta zer gertatzen zen galdetu nionean, Goya saria jasotzeko izendatu nindutela esan zidan. Negar batean jarri nintzen, pozez emozionatuta. Pentsatzen nuen zenbat jendek ikusi duen nire lana eta baloratu egin nahi duela. Horrek ez du esan nahi nire lana denik onena, esan nahi du ikusi dutela eta baloratu egin nahi dutela momentu honetan. Asko gustatu zitzaidan. Dena dela, hori horrela bizi behar den gauza bat dela iruditzen zait. Hau da, festa bat bezala. Beti ez zara festa batean murgilduta bizi eta festa dagoenean bizi egiten duzu, gozatzen duzu. Gero, oroitzapenak izango dituzu eta topera bizi nahi duzu (elkarrizketak, jantziak probatzea, koktelak, eta abar). Sariak emateko momentua iristen denean ere han zaude eta jende interesgarria ezagutzen duzu, baina jakinda egun berezi bat dela, festa egun bat, eta gero etxera itzultzen zarela. Niretzat polita izan da eta gero deskantsatzea behar nuen, baina orain ‘Bizkarsoro’ filmaren banaketarekin jartzea oso polita da, nire sustraiekin eta lurrarekin lotzen nauelako. Hori da benetan nire egunerokotasuna eta errealitatea. Iruditzen zait dena ospatu behar dela eta ‘Bizkarsoro’ erakustea ere demaseko ospaketa da.

Eguaztenean, martxoaren 6an, ‘Bizkarsoro’ emango dute Coliseo antzokian eta, ondoren, solasaldia egongo da zurekin. Nolako giroa sortzen da horrelakoetan?

Gauza batzuk prestatuta eramaten ditut, badaezpada, jendea berba egitera animatzen ez bada. Grabazioaz, Josuren ikuspuntuaz, nire lanaz, eta abar egiten dut berba. Tokiaren arabera, jendeak modu batera edo bestera erantzuten du. Orokorrean, oso ondo. Jendea hunkitu egiten da, filmarekin barre egiten du, baita negar ere, eta oso eskertua agertzen da. Herri baten egin genuen solasaldian, pertsona bat nekatuta agertu zen euskaldunak beti gabiltzalako borrokan euskaraz bizi nahi dugulako, pelikulan ere hori azaltzen zela eta agian nekatuta egon gintezkeela horretaz, baina filma asko gustatu zitzaiola aipatu zuen eta benetan oso terapeutikoa ikusten zuela. Beste batean, emakume oso zahar batek bere esperientzia kontatu zuen. Baserrian bizi zen gaztetan, eta uda osoa bertan pasatzen zuen, herrira jaitsi barik. Orduan, behin, herrira jaitsi eta jendea erdaraz mintzatzen zela ikusi zuen. Berak, baserrian egon zenez, ez zuen ikasi, eta oso tratu txarra jaso zuela eta baztertua sentitu zela aipatu zuen. Jendeari oroitzapenak edo kontatu dizkioten istorioak pizten zaizkio eta partekatu egiten ditu. Hori oso polita da.