Nazionalismoaren historia kontatzeko orduan emakumeen presentzia hutsaren hurrengoa zela jabetuta heldu dio bere ikergaiari Maddi Alberdi San Martinek (Eibar, Gipuzkoa, 1999). Gizarte Langintzan graduatua da, eta EHUko soziologia arloko Parte Hartuz taldeko kidea.
Zerk piztu zizun interesa nazionalismoaren barruan generoaren gaia ikertzeko?
Subiranotasuna Europako Herrietan izeneko masterrean sartu nintzen, EHUn. Han ikasi genituen teoria guztiak gizon europarrek idatziak ziren. Gai asko aipatzen ziren: ekonomia, zuzenbidea, nazioarteko harremanak... eta generoa apenas aipatzen zen.
Zer ikusi duzu orain artean?
Argi ikusi dut generoaren ikuspegia ezinbestekoa dela nazionalismoen azterketetan, eta hutsune handi bat dagoela. Nazionalismoak ikertzean, badago kontzeptu bat: nazionalismo banala. Hau da, zelan nazionalismoak oharkabean sortzen eta erreproduzitzen diren, gu konturatu gabe. Maskulinitatearekin antzeko zerbait gertatzen da, dena hortik abiatuta eraikitzen da. Gurea ez den diskurtso bat barneratzen eta onartzen dugu. Horregatik uste dut interesgarria dela gure arteko bizipenak konpartitzea eta sakontzea. Eta subjektu subalterno guztiez ari naiz.
Nazionalismoen ulerkeran aldaketarik sumatu duzu?
Lehen, nazioa gauza objektibo bat balitz bezala ulertzen zen. Hizkuntza aipatzen zen, historia, lurraldea, eta horrelako ezaugarri objektiboak. Gaur egun ikusten dut nazioarekiko atxikimendua lortzeko modua aldatzen ari dela, eta beste ezaugarri batzuekin ere lotzen ari dela.
Adibidez?
Ezaugarri subjektiboagoak edo dinamikoagoak dira. Xabier Itzainak artikulu bat idatzi berri du, eta kontatzen du zelan Ipar Euskal Herrian jendea oposizio zibikotik hurbiltzen den abertzaletasunarena. Arlo sozialarekin lotutako mugimenduetatik ari da gerturatzen, eta gaineratzen du badaudela abertzale izateko beste modu batzuk. Feminismoak hor ere eragin handia izan du. Neska gazte asko feminismotik hurbiltzen dira militantziara, horrek ere sortzen du nazio atxikimendua, eta hori ere bada abertzale izateko beste modu bat.
«Neska gazte asko feminismotik hurbiltzen ari dira militantziara, horrek ere sortzen du nazio atxikimendua, eta hori ere bada abertzale izateko beste modu bat»
Hau adierazi duzu: «Historikoki nazionalismoak oso ikuspegi maskulinotik eraiki dira, eta emakumeok ikusezin bilakatu dira edo posizio sinboliko bat eman zaie». Zer dago horren atzean?
Historia ikuspegi maskulino zuritik eraiki da, eta nazioak ere proiektu maskulino gisa sortu izan dira. Nazioa eta generoa, biak dira eraikiak, ez dira per se existitzen. Etengabe eraikiz joan dira, familia instituzioen bidez, eskolaren eta Elizaren bidez. Eta ikuspegi femeninoa arlo pribatura mugatu denez, pentsatzen dugu ikuspegi horrek ez duela loturarik nazioarekin.
Emakumeei posizio sinbolikoa eman zaiela diozunean, zer esan nahi duzu?
Askotan, nazionalismoari buruzko ikerketetan, emakumeak objektu bat izango balira bezala ikertu izan da haien esku hartzea. Amaren rolean agertzen dira, naziokideak erreproduzitu dituztenen rolean, eta, beste askotan, artearen bidez nazioak irudikatzen… Badira begirada horretatik egindako ikerketak, baina gutxi ikertu da emakumeok zer diogun nazioari buruz subjektu moduan: nola ikusten dugun, nola eraikitzen dugun, eta horixe egin nahi dut tesian.
Zure ustez, zer ekarpen egin du feminismoak arlo horretan?
Euskal Herrian aspalditik ari dira feminismotik abiatuz mugimendu nazionalistan eragiten, eta horren adibide argia da Mila Idiakez, joan berri zaigun militante feminista, Egizan-en bultzatzailea. Feminismoak tresna batzuk eman dizkigu errealitatea eta nazioa beste modu batean ulertzeko. Feminismoaren eta nazionalismoaren arteko harremana beti izan da gatazkatsua, Euskal Herrian ere bai. Mugimendu nazionalistetan, askotan bigarren mailan geratu dira emakumeon aldarrikapenak, eta horrek sortu izan du gatazka. Ikusten dut gatazkak hor dirauela, baina feminismoak jarrera aldatu duela.
«Feminismoaren eta nazionalismoaren arteko harremana beti izan da gatazkatsua, Euskal Herrian ere bai»
Zertan?
Batetik, feminismoa orain arte egin dena aitortzen ari da, eta bestetik, bestelako estrategiak sortzen. Adibidez, orain arte euskal nazionalismoan lidergoa nork izan duen galdetuz gero, burura datorkigu gorputz maskulinoek egin duten zerbait, ekintzari lotua; oso lidergo gutxi aitortu zaio beste leku batzuetatik egindako lanari.
Adibidez?
Ikastoletan emakume askok egindako lana aitortu izan da. Baina, adibidez, abertzaletasuna etxetik ere jasotzen da: hizkuntza, ohiturak… eta hori ez da nazionalismoaren ikerketa akademikoetan aipatzen. Feminismoa horri guztiari ikusgaitasuna ematen ari zaio, lidergo bat egon dela ikusarazten eta aitortzen.
Nazioarteko testuinguru globalizatuan, zer toki ikusten diezu nazionalismoei?
Uste dut boterea nazio estatuek daukatela oraindik ere. Uste dut antolakuntza horren barruan jarraitu behar dugula pentsatzen nola antolatuko garen, zer eraikiko dugun guretik.
Nazio aitortzaren gaia bolo-bolo dabil. Zer ekarpen egin daiteke feminismoaren esparrutik?
Nik uste dut kontuan hartu beharko litzatekeela nazionalista izateko modu asko daudela, eta generoak ez ezik adinak, klaseak, jatorriak eta bestelako aldagai batzuek ere eragina dutela. Komunitatea eta politika publikoak garrantzitsuak dira. Horrek ere sortzen du nazioa, eta hortik ere heldu beharko litzaioke gaiari.
